“สะไน” เสียงศักดิ์สิทธิ์จากเขาควาย เครื่องดนตรีโบราณของชาวเยอ

“สะไน” เสียงศักดิ์สิทธิ์จากเขาควาย เครื่องดนตรีโบราณของชาวเยอ

หากพูดถึงเครื่องดนตรีพื้นบ้านของไทย หลายคนอาจนึกถึงแคน, ซอ, หรือกลองยาว แต่รู้หรือไม่ว่าในภาคอีสานใต้ ยังมีเครื่องดนตรีชนิดหนึ่งที่มีเอกลักษณ์เฉพาะตัว ทั้งในด้านรูปลักษณ์ เสียง และความเชื่อทางจิตวิญญาณ นั่นก็คือ “สะไน” เครื่องดนตรีของชาวเยอ ที่ทำมาจากเขาควาย และมีประวัติความเป็นมายาวนาน

สะไน เป็นเครื่องดนตรีพื้นบ้านของชนเผ่าเยอ ซึ่งเป็นกลุ่มชาติพันธุ์ที่อาศัยอยู่ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือของไทย โดยเฉพาะที่ อำเภอราษีไศล จังหวัดศรีสะเกษ โดยคำว่า "สะไน" มาจากภาษาเขมร หมายถึง "เขาสัตว์" ซึ่งสะไนเกิดจากความเชื่อของชาวเยอ ที่เชื่อว่า สะไนกับสังข์ มีความเกี่ยวข้องกันจึงมีการเป่าสะไนเพื่อเป็นการบูชาสังข์ที่เป็นเครื่องเป่าศักดิ์สิทธิ์ในศาสนาฮินดู

โดยในอดีต “สะไน” ถือเป็นเครื่องดนตรีศักดิ์สิทธิ์ที่ใช้ประกอบพิธีกรรม หรือ กิจกรรมที่สำคัญเท่านั้น เช่น พิธีกรรมบวงสรวงพญากตะศิลา การแข่งเรือยาว และชาวเยอยังมีความเชื่ออีกว่าการเป่าสะไนก่อนเดินทางไกลเป็นการป้องกันอันตรายจากภูตผี สัตว์ป่า และเป็นการบอกเทวดาอารักข์ มาปกป้องดูแล ไม่ให้เกิดอันตรายต่าง ๆ ในระหว่างการเดินทาง

นอกจากนี้สะไนยังมีบทบาทในวัฒนธรรมที่ใกล้เคียงกับไทยด้วย อาทิ ชาวเขมรและชาวส่วย นิยมนำสะไนมาใช้เป็นสัญญาณในเวลาออกล่าช้าง โดยมีการเป่ารหัสลับ เช่น เป่าหนึ่งครั้ง ให้เดินหน้า เป่าสองครั้ง เรียกมากินข้าว เป่าต่อเนื่อง ขอความช่วยเหลือเมื่อได้รับบาดเจ็บ

“สะไน” เป็นเครื่องดนตรีประเภทเป่าลิ้นเดี่ยว ที่มีโครงสร้างที่ไม่ซับซ้อนแต่เต็มไปด้วยภูมิปัญญาไทย วัสดุหลักคือ เขาควาย ที่ถูกนำมาเจาะรูและติดลิ้นโลหะบางๆ คล้ายลิ้นแคน เมื่อเป่าแล้วจะมีเสียงที่ ก้องกังวาน ชัดเจน และทรงพลัง และเหตุผลที่ต้องใช้ เขาควาย ก็เพราะว่าโพรงภายในเขาควายมีความลึกพอเหมาะ ทำให้สามารถอุ้มเสียงได้ดีกว่าเขาสัตว์ชนิดอื่นๆ เสียงของสะไนจึงมีความกังวานไกล และสามารถสื่อสารหรือส่งสัญญาณได้อย่างชัดเจน

ในปัจจุบันนี้ สะไนยังคงมีบทบาทสำคัญใน การแสดงศิลปะพื้นบ้าน โดยเฉพาะ “คณะเซิ้งสะไนบ้านหลุบโมก” ที่นำสะไนมาประกอบการแสดงพื้นบ้าน เพื่อสืบทอดและเผยแพร่วัฒนธรรมของชาวเยอ และยังมีการนำสะไนเข้าสู่โรงเรียนในชุมชน ให้เยาวชนได้เรียนรู้และสืบทอดภูมิปัญญาไทย ทำให้เครื่องดนตรีศักดิ์สิทธิ์นี้ ยังคงอยู่คู่กับวัฒนธรรมท้องถิ่นไทยต่อไป

สะไนไม่ได้เป็นเพียงเครื่องดนตรีพื้นบ้านทั่วไป แต่คือ มรดกทางวัฒนธรรมที่เต็มไปด้วยความเชื่อ พิธีกรรม และวิถีชีวิตของชาวเยอ ปัจจุบันแม้ว่าการใช้สะไนในพิธีกรรมจะลดน้อยลง แต่ยังคงมีการอนุรักษ์ผ่านการแสดงศิลปะพื้นบ้านและการศึกษา

เพื่อนๆ คนไหนที่เคยเห็นเครื่องดนตรีสะไน หรือได้เคยลองเล่น คอมเมนต์มาเเชร์ประสบการณ์ให้กันฟังหน่อย!!!

ขอบคุณข้อมูลจาก

https://aquariumkku.blogspot.com/2018/05/blog-post_57.html

http://www.m-culture.in.th/album/193537/%E0%B8%AA%E0%B8%B0%E0%B9%84%E0%B8%99

ติดตามข่าวสารและกิจกรรมต่าง ๆ ของแผนงานสื่อศิลปวัฒนธรรมสร้างเสริมสุขภาพ สสส. ได้ที่

Official Web : http://artculture4health.com/

Facebook : https://www.facebook.com/artculture4h

Youtube แผนงานสื่อศิลปวัฒนธรรม สร้างเสริมสุขภาพ : http://bit.ly/3YVFSl5

Instagram : https://www.instagram.com/artculture.4health/

Twitter : https://twitter.com/art_culture4h

Tiktok : https://www.tiktok.com/@artculture4health

#สสส #แผนงานสื่อศิลปวัฒนธรรมสร้างเสริมสุขภาพ #เครื่องดนตรีสะไน