รู้จัก "สินไซสาวะถีกับวิสาหกิจยั่งยืน" จ.ขอนแก่น

        แผนงานสื่อศิลปวัฒนธรรมสร้างเสริมสุขภาพ สสส. จะพาไปรู้จักกับ “ชุมชนบ้านสาวะถี” ตำบลสาวะถี อำเภอเมือง จังหวัดขอนแก่น หนึ่งในพื้นที่ภาคอีสานที่เข้าร่วมโครงการการพัฒนาต้นแบบวิสาหกิจชุมชนเพื่อสังคม (Social Enterprise) 4 ภูมิภาค ปี 2562

ลักษณะพื้นที่ของชุมชนบ้านสาวะถี จ.ขอนแก่น  

          ชุมชนบ้านสาวะถีมีความเป็นมายาวนานกว่า 1,000 ปี แต่ข้อมูลทางประวัติศาสตร์ยังไม่ถูกเรียบเรียงอย่างจริงจัง โดยเบื้องต้นมีการเรียบเรียงเอาไว้เป็น 2 ยุค คือ ยุคก่อนบ้านสาวะถีและยุคสร้างบ้านแปลงเมืองสาวะถี โดยยุคก่อนบ้านสาวะถี บริเวณเมืองโนนอยู่ทางด้านทิศตะวันออกเฉียงเหนือของหมู่บ้าน ห่างจากวัดไชยศรี 400 เมตร ซึ่งกรมศิลปากรเรียกบริเวณนี้ว่า “แหล่งโบราณคดีบ้านสาวะถี” แสดงให้เห็นว่าพื้นที่ของชุมชนบ้านสาวะถีในอดีตมีผู้อาศัยอยู่ มีอารยธรรมสืบต่อกันมาหลายรุ่น จากร่องรอยอารยธรรมของทวารวดี ประเภทเครื่องปั้นดินเผาและใบเสมาที่ถูกค้นพบในบริเวณนั้น และนอกจากนี้ยังมีร่องรอยของขอมโบราณ และล้านช้างอีกด้วย ต่อมายุคสร้างบ้านแปลงเมืองสาวะถียังไม่พบหลักฐานที่บันทึกเป็นเอกสารไว้ มีแต่เรื่องเล่าที่เล่าต่อ ๆ กันมา และมีการคาดการณ์ว่าชุมชนสาวะถีนี้มีอายุไม่ต่ำกว่า 250 ปี โดยวิเคราะห์จากช่วงเวลาการตั้งบ้านเมืองและวัดโพธิ์ชัยในพื้นที่นี้

จุดแข็งด้านพื้นที่ของชุมชนบ้านสาวะถี จ.ขอนแก่น  

          ชุมชนบ้านสาวะถีมี “วัดไชยศรี” เป็นจุดศูนย์รวมของชุมชนที่มีกิจกรรมอย่างต่อเนื่อง เช่น กิจกรรมด้านศาสนา กิจกรรมด้านประเพณีตามฮีต 12 หรือ ประเพณี 12 เดือน นอกจากนี้ความเป็นมาของชุมชนยังเป็นชุมชนโบราณสมัยทวารวดี จึงมีสถานที่ที่สำคัญอย่างหลากหลายและได้ถูกพัฒนาเป็นเส้นทางแหล่งท่องเที่ยวของชุมชน ประกอบด้วย

1. เหล่าพระเจ้าหรือดอนปู่ตาป่าชุมชน

2. พิพิธภัณฑ์ชุมชน ที่เก็บรวบรวมของเก่าของชุมชนไว้

3. โนนเมืองเก่าหรือเมืองโบราณที่มีเนินตรงกลางและมีคูน้ำล้อมรอบ นอกจากนี้ในบริเวณโนนเมืองยังมีการขุดพบใบเสมาและถ้วยชามวัตถุโบราณเป็นจำนวนมาก

4. วัดไชยศรี มีสิมหรือโบสถ์โบราณอายุกว่า 100 ปี ที่ปรากฎฮูปแต้มเป็นจิตกรรมฝาผนังเรื่องสินไซเอาไว้โดยรอบ

โดยคนในชุมชนบ้านสาวะถีมีความรัก สามัคคี ร่วมมือกันและมีความเป็นจิตอาสาในการทำงาน มีการประสานสามัคคีกันในรูปแบบของบ้าน วัด โรงเรียน มองประโยชน์ของชุมชนเป็นหลัก และสร้างพลังบวกให้กับชุมชน โดยรูปแบบการทำงานจะมีการปรึกษาและรับฟังความคิดเห็นของสมาชิกทุกคน เพื่อให้ได้ข้อสรุปและร่วมมือกันทำอย่างเป็นรูปธรรมและต่อเนื่อง

วัดไชยศรี

จุดแข็งด้านผลิตภัณฑ์ของชุมชนบ้านสาวะถี จ.ขอนแก่น  

          จุดเด่นทางวัฒนธรรมของชุมชนบ้านสาวะถีสิ่งแรก คือ “ฮูปแต้ม” ที่วัดไชยศรี เป็นภาพจิตรกรรมฝาผนังที่เป็นอัตลักษณ์เฉพาะของชุมชน โดยเนื้อเรื่องมาจากวรรณกรรมเรื่องสังข์ศิลป์ชัย หรือ สินไซ ซึ่งเป็นวรรณกรรมของลุ่มแม่น้ำโขงที่มีความโดดเด่นและเป็นที่สนใจจากคนทั่วประเทศ คนในชุมชนจึงได้นำฮูปแต้มมาพัฒนาและออกแบบเพื่อทำเป็นศิลปะการแสดงที่หลากหลาย ดังนี้

1. การแสดงหมอลำหุ่นสินไซน้อยร้อยปี โดยเด็กนักเรียนโรงเรียนบ้านสาวะถี ที่นำเรื่องของสินไซไปแสดงเป็นหมอลำ โดยเอาหุ่นที่ประดิษฐ์จากกระติ๊บข้าวเหนียวมาร่ายรำประกอบการแสดง

2. การแสดงหนังประโมทัยหรือหนังบักตื้อ โดยเด็กนักเรียนโรงเรียนบ้านสาวะถีพิทยาสรรพ์ เพื่อให้เด็กและเยาวชนได้เรียนรู้ศิลปะการแสดงท้องถิ่นและช่วยกันสืบสานศิลปะการแสดงพื้นบ้านต่อไป

          นอกจากนี้ฮูปแต้มของฝาผนังโบสถ์วัดไชยศรี ได้นำมาพัฒนาเป็นผลิตภัณฑ์ของชุมชนที่หลากหลาย เช่น กระจกถมทอง แก้วน้ำไม้ไผ่ เสื้อยืดและกระเป๋า จากฝีมือเด็กและเยาวชนในชุมชนบ้านสาวะถี

ฮูปแต้มหรือภาพจิตรกรรมฝาผนังที่วัดไชยศรี

การแสดงหมอลำหุ่นสินไซน้อยร้อยปี

หนังประโมทัยหรือหนังบักตื้อ

จุดมุ่งหมายของชุมชนบ้านสาวะถี จ.ขอนแก่น ที่เข้าร่วมโครงการกับแผนงานสื่อศิลปวัฒนธรรมสร้างเสริมสุขภาพ สสส. 

        จุดมุ่งหมายของชุมชนบ้านสาวะถี คือ ตั้งองค์กรวิสาหกิจชุมชน และทำให้ “ฮูปแต้ม” ที่เป็นอัตลักษณ์และมรดกทางภูมิปัญญาของชุมชนให้เป็นที่รู้จักผ่านผลิตภัณฑ์และการแสดงพื้นบ้าน ซึ่งหากรวมของดีประจำชุมชน แหล่งท่องเที่ยว สินค้าชุมชน การแสดงชุมชน และมัคคุเทศก์ประจำชุมชน มาจัดเป็นการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมของชุมชน และทำการพัฒนาแบรนด์ ผลิตภัณฑ์ชุมชน และการเผยแพร่สื่อกระแสหลักให้ดียิ่งขึ้น ก็จะสามารถสร้างความแข็งแรงและความเป็นมืออาชีพให้กับชุมชน แล้วสามารถเพิ่มจำนวนนักท่องเที่ยวในชุมชนได้  

ข้อมูลจาก: เครือข่ายศิลปินภาคตะวันออกเฉียงเหนือ

ร่วมกันแลกเปลี่ยนข้อมูลได้ที่แฟนเพจเฟซบุ๊คแผนงานสื่อศิลปวัฒนธรรมสร้างเสริมสุขภาพ สสส. : www.facebook.com/artculture4h

ศึกษาข้อมูลเพิ่มเติมได้บนเว็บไซต์: www.artculture4health.com