มะเกลือ : วัตถุดิบธรรมชาติ ใช้ย้อมผ้า ให้สีดำสนิท ติดทนดี ทนต่อแสง ซักแล้วสีไม่ตก

มะเกลือ : วัตถุดิบธรรมชาติ ใช้ย้อมผ้า ให้สีดำสนิท ติดทนดี ทนต่อแสง ซักแล้วสีไม่ตก 

.
มะเกลือ มีถิ่นกำเนิดในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เช่น พม่าและไทย จัดเป็นไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงขนาดใหญ่ มีความสูงประมาณ 10-30 เมตร มีเรือนยอดเป็นพุ่ม ที่โคนต้นมักขึ้นเป็นพูพอน ที่ผิวเปลือกเป็นรอยแตกเป็นสะเก็ดเล็ก ๆ ตามยาว สีดำ เปลือกด้านในมีสีเหลือง ส่วนกระพี้มีสีขาว แก่นมีสีดำสนิท เนื้อมีความละเอียดเป็นมันสวยงาม ที่กิ่งอ่อนมีขนนุ่มขึ้นอยู่ประปราย โดยทุกส่วนของมะเกลือเมื่อแห้งแล้วจะเปลี่ยนเป็นสีดำ
.
ใบมะเกลือ ใบเป็นใบเดี่ยวขนาดเล็ก ลักษณะของใบเป็นรูปไข่หรือรี เรียงแบบสลับ โคนใบกลมหรือมน ปลายใบสอบเข้าหากัน ผิวใบเกลี้ยง ใบกว้างประมาณ 3.5-4 เซนติเมตรและยาวประมาณ 9-10 เซนติเมตร ใบอ่อนจะมีขนปกคลุมอยู่ทั้งสองด้าน
.
ดอกมะเกลือ ออกดอกเป็นช่อตามซอกใบ ดอกเป็นแบบแยกเพศต่างต้นกัน ดอกตัวผู้จะมีขนาดเล็ด สีเหลืองอ่อน ในหนึ่งช่อจะมีอยู่ 3 ดอก ส่วนดอกตัวเมียจะเป็นดอกเดี่ยว ลักษณะของดอกเหมือนกัน คือ กลีบรองดอกจะยาวประมาณ 0.1-0.2 เซนติเมตร ที่โคนกลีบดอกจะเชื่อมติดกันเป็นรูปถ้วย ปลายกลีบดอกจะแยกเป็น 4 กลีบ มีสีเหลือง เรียงเวียนซ้อนทับกัน ที่กลางดอกจะมีเกสร
.
ผลมะเกลือ ลักษณะของผลกลม มีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 2 เซนติเมตร ผิวเรียบเกลี้ยง ผลอ่อนมีสีเขียว ผลสุกมีสีเหลือง ส่วนผลแก่เป็นสีดำ ผลเมื่อแก่จัดจะแห้ง ที่ผลมีกลีบเลี้ยงติดอยู่บนผล 4 กลีบ ผลจะแก่ในช่วงเดือนมิถุนายนถึงเดือนสิงหาคม ในผลมีเมล็ดแบนสีเหลืองประมาณ 4-5 เมล็ด มีขนาดกว้างประมาณ 0.5-0.7 เซนติเมตรและยาวประมาณ 1-2 เซนติเมตร

.ซึ่งผลของมะเกลือนี้แหละที่เราสามารถนำมาย้อมผ้าได้ เนื่องจากให้สีดำสนิท และมีความคงทนต่อการซักและแสงดีมาก นิยมใช้ในการย้อมผ้าอย่างแพร่หลาย ซึ่งส่วนที่นำมาใช้นี้มักเป็นผลแก่ที่มียาง ซึ่งมีสารไดออสไพรอลไดกลูโคไซต์ เมื่อสัมผัสอากาศจะกลายเป็นสารไดออสไพรอลที่มีสีดำ เมื่อนำไปย้อมผ้าสีให้สีดำสนิท ติดทนดี
.
การย้อมผ้าด้วยมะเกลือมีมาตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ 5 เป็นกิจกรรมของคนจีนในสมัยนั้น เนื่องจากนิยมใส่กางเกงผ้าแพรสีดำ แต่สมัยนั้นยังไม่มีสีสังเคราะห์จึงใช้ผ้าย้อมสีดำจากผลมะเกลือ และเกิดกิจการ “โรงย้อมมะเกลือ” กระจายหลายแห่งในฝั่งธนบุรี
.
โดยจะมีลานกว้างสำหรับย้อมผ้าและตั้งอยู่ติดกับลำคลองเพื่อใช้ในกระบวนการล้างสีย้อม เรียกว่า “ลานมะเกลือ”
.
การย้อมผ้าด้วยผลมะเกลือจะต้องใช้เวลา โดยใช้ได้ทั้งผลดิบและผลสุก แต่ใช้ผลสุกจะสะดวกกว่า โดยนำผลสุกสีดำมาบดละเอียด กรองเอาแต่น้ำสีดำมาย้อมแล้วตาก ต้องย้อมซ้ำอีกประมาณ 3 ครั้ง หมักกับโคลนประมาณ 1-2 คืนเพื่อช่วยติดสี จะได้ผ้าสีดำสนิท
.
ทั้งนี้การนำผลของมะเกลือมาย้อมเส้นใยหรือผ้า ได้สีเทาถึงน้ำตาล โดยมะเกลืออ่อนนำมาย้อมได้สีดำ มะเกลือสุกนำมาย้อมได้สีเทา มะเกลือดองนำมาย้อมได้สีเทาอ่อน กระบวนการย้อมจะเริ่มจากการย้อมเย็นได้สีเทาอ่อน แล้วจึงย้อมร้อนให้ได้สีน้ำตาลเข้มถึงดำ สามารถย้อมเส้นใยธรรมชาติ เช่น ไหม ฝ้าย ซักแล้วสีไม่ตก
.
และที่ชุมชนวัฒนธรรมไทยเบิ้ง บ้านโคกสลุง อ.พัฒนานิคม จังหวัดลพบุรี มีการย้อมผ้าด้วยการย้อมสีธรรมชาติ สนใจวิธีการย้อมผ้าโดยการใช้ ผลมะเกลือ แบบการย้อมเย็นสามารถมาชมการย้อมได้ฟรี ที่ ชุมชนวัฒนธรรมไทยเบิ้งบ้านโคกสลุง หรือโทรศัพท์สอบถามได้ที่ 0849786782
.
เคล็ดลับดีดีแบบนี้มีมาฝากกันอย่างต่อเนื่อง สามารถติดตามได้ที่ แผนงานสื่อศิลปวัฒนธรรมสร้างเสริมสุขภาพ สสส. ได้ที่

Official Web : http://artculture4health.com/
Facebook : https://www.facebook.com/artculture4h
Youtube แผนงานสื่อศิลปวัฒนธรรม สร้างเสริมสุขภาพ : http://bit.ly/3YVFSl5
Instagram : https://www.instagram.com/artculture.4health/
Twitter : https://twitter.com/art_culture4h
Tiktok : https://www.tiktok.com/@artculture4health
.
.
#แผนงานสื่อศิลปวัฒนธรรมสร้างเสริมสุขภาพ #สสส #มะเกลือ #ชุมชนวัฒนธรรมไทยเบิ้งบ้านโคกสลุง #ย้อมผ้า