'ขนมเกสรลำพู' ขนมของชุมชนชาวบางลำพู ที่บอกเล่าเสน่ห์บางลำพู ผ่านความหวานละมุน

ช่วงหนึ่งชุมชนย่านเก่าในกรุงเทพฯ หลายแห่งกำลังหายใจรวยรินเพราะความเป็นชุมชนสูญสลายไป แต่ ‘ชุมชนบางลำพู’ ไม่น่าจะอยู่ในลิสต์นั้น กว่าจะตกผลึกเป็น ‘ชุมชนบางลำพู’ อย่างทุกวันนี้ต้องอาศัยหลายพลังทั้งจากคนภายนอกและภายใน เพราะทำท่องเที่ยวชุมชน…ทำคนเดียวไม่ได้

ชื่อของประชาคมบางลำพู ประชาคมฟื้นฟูวัฒนธรรมย่านบางลำพู และชมรมเกสรลำพู ปรากฎอยู่ในสื่อต่างๆ บ่อยครั้ง เพราะมีกลุ่มที่ทำงานทั้งคนสูงอายุ ผู้ใหญ่ เยาวชน รวมตัวกันมาไม่น้อยกว่า 20 ปี พวกเขาร่วมด้วยช่วยกันขับเคลื่อนดูแลรักษา สร้างสรรค์สิ่งใหม่ๆ จนทำให้เห็นภาพ ‘เสน่ห์บางลำพู’ ชัดเจนขึ้นบนแผนที่ท่องเที่ยว และหนึ่งในภารกิจสำคัญ คือความพยายามทุกวิถีทางให้ ‘ต้นลำพู’ ต้นไม้ที่มีคุณค่าทางจิตใจของผู้คนและชุมชนกลับมามีชีวิตอีกครั้งไม่ว่าจะอยู่ในเรื่องเล่าหรือชีวิตจริง

เราขอแนะนำให้รู้จักกับ ‘แก้วใจ เนตรรางกูล’ หรือ ‘พี่แจ้’ หนึ่งในสมาชิกของกลุ่มเกสรลำพู เดิมทีเป็นผู้ประกอบการทำโฮสเทลและขายอาหารตามสั่งอยู่หลังวัดตรีทศเทพ ผลกระทบจากการปิดประเทศ ควบคุมการแพร่ระบาดของโควิด ทำให้กว่าเกือบปีโฮสเทลแทบไม่มีลูกค้าเลย เธอตกอยู่ในภาวะเครียดกับรายได้ที่หดหาย แต่ยังมีคนในครอบครัวอีกหลายชีวิตที่ต้องดูแล จนกลายเป็นผู้ป่วยที่มีภาวะโรคซึมเศร้าจนต้องพบหมอ แต่ด้วยใจเกินร้อยบวกกับทักษะชีวิตของนักสู้ พร้อมเริ่มต้นทำสิ่งใหม่อีกครั้ง การลุกขึ้นมาทดลองทำขนมซ้ำแล้วซ้ำเล่า ดูเหมือนจะกลายเป็นแสงสว่างปลายอุโมงค์ เป็นยารักษาโรคที่ทลายกำแพงความเศร้า ปลุกชีวิตชีวาในตัวเธอให้ตื่นอีกครั้ง

ฟังแล้วก็นึกถึงคำคมจากหนังเรื่องหนึ่งว่า ‘เมื่อประตูบานหนึ่งปิดลง ประตูอีกบานจะเปิดขึ้น…แต่ถ้าคนเรามัวแต่จะอาลัยอาวรณ์กับบานประตูที่ปิดลงแล้ว เราอาจมองไม่เห็นประตูอีกบานที่เปิดรอเราอยู่…’

ทดลอง

พี่แจ้ค่อยๆ ย้อนความ เธอไม่ใช่คนที่นี่ แต่เป็นสะใภ้ลูกหลานชาวบางลำพู ตั้งแต่น้ำท่วมใหญ่มีโอกาสได้ทำงานร่วมกับประชาคมและผู้ใหญ่ในชุมชนอีกหลายคน พอออกจากงานประจำ ก็เข้ามาช่วยทำงานชุมชนจนเหมือนลงเรือลำเดียวกันมากขึ้น ต้นทุนชีวิตของเธอมีพื้นฐานทำขนมอาหารและขนมอยู่บ้าง ความภูมิใจที่มีคนชมว่าขนมตัวนี้อร่อยจัง สิ่งนี้ทำให้เธอค่อยๆ หลุดออกมาจากโลกเศร้าๆ ของตัวเอง

ปรับเปลี่ยน

ถอดรสชาติให้ได้ตามที่ใจหวังไม่ได้ง่ายๆ เพราะโจทย์ที่มีคือต้องรูปลักษณ์หน้าตาดี สวยทั้งรูปจูบแล้วหอมด้วย

พี่แจ้เล่าต่อว่า ส่วนผสมของขนมไร้กังวล น่าจะใช้แป้งข้าวเหนียว และมันชนิดหนึ่ง เคยลองซื้อมาทำแต่ทำเสร็จเนื้อขนมแฉะ ลองเอามันม่วงมาทำเป็นไส้ ใครชิมก็บอกว่าติดคอ ลองเอาดอกหอมหมื่นลี้มาทำน้ำเชื่อมผลออกมาก็หวานเลี่ยนเกินไป เลยลองประยุกต์จากขนมกลีบลำดวนที่ต้องอบควันเทียน ก็เลยตัดสินใจเอาดอกหอมหมื่นลี้แทนควันเทียนอบแป้งเพื่อลดกลิ่นสาบในที่สุด”

บวกกับความปราณีตของเธอที่ค่อยๆ บรรจงทำ คั่วแป้งเค้กจนสุก นึ่งมันม่วงจนได้ที่ ผ่านกรรมวิธีซับซ้อน ทั้งบด ปั้น คลุก นึ่ง แช่ อบควันเทียน จนเนื้อขนมเซ็ตตัว จากนั้นค่อยๆ นำไปกดลงบนพิมพ์ที่มีลวดลายเฉพาะ แม่พิมพ์เหล่านี้ก็ใช้วัสดุฟู้ดเกรด ทำจากข้าวโพด ไม่เป็นอันตราย ตัวลวดลายก็ถอดแบบมาจากวัฏจักรต้นลำพูที่เล่าเรื่องราวตั้งแต่ต้นเล็ก ต้นใหญ่ ดอกลำพูที่เริ่มตั้งแต่หุบ บาน ชูเกสร มีหิ่งห้อย และซากตอของต้นที่เหลืออยู่ รวมถึงป้อมพระสุเมรุ แลนด์มาร์กสำคัญของชุมชน

ส่วนชื่อของขนม กว่าจะได้มาก็ไม่ใช่คิดกันง่ายๆ…
ขนมไร้กังวล ก็ไม่ใช่
ขนมหิ่งห้อย ก็ยังไม่เข้าท่า
จนมาลงเอยที่ ‘ขนมเกสรลำพู’ ซึ่งเด็กๆ ช่วยกันคิด พี่แจ้บอกว่าชื่อนี้สิใช่เลย!

“เราก็ดีใจนะถ้ามันจะเป็นขนมที่เป็นส่วนหนึ่งสะท้อนอัตลักษณ์อะไรบางอย่างให้กับบางลำพู รู้สึกสนุกและภูมิใจที่เราได้ทำมันออกมา จริงๆ ตัวขนมอาจไม่ได้อร่อยมากมาย บางคนอาจมองว่าคล้ายขนมไหว้พระจันทร์ มีความเป็นแป้งเอามันม่วงมาผสม ใส่ไส้ถั่วเขียว ใส่นั่นใส่นี้ แต่ก็อยากให้ลองชิม แล้วจะรู้ว่ามันแตกต่าง มันไม่เหมือนกันเลย”

บันทึก

ขนมเกสรลำพูคือขนมสามัคคีที่ทุกคนมีส่วนร่วม พี่แจ้ ครอบครัว เพื่อนบ้าน สมาชิกในชุมชน และอีกคนที่จะขาดไปไม่ได้ คือ ปานทิพย์ ลิกขะไชย หรือ ต้า ประธานชมรมเกสรลำพู ผู้ที่เป็นส่วนหนึ่งของการขับเคลื่อนกิจกรรมหลายๆ อย่างให้กับชุมชน เธอเล่าว่า เรื่องราวของต้นลำพู ตั้งแต่เป็นเมล็ดจนค่อยๆ สูญหายไปจากย่านเมืองเก่าคือโจทย์ใหญ่ เธอจึงคิดว่าขนมหวานคงเป็นเหมือนสมุดบันทึกที่ทำให้ลูกหลานและนักท่องเที่ยวได้จดจำบางลำพูในอีกแง่มุม

“สำหรับตัวขนม ต้องขอชื่นชมยกความดีให้กับพี่แจ้ ส่วนของรูปลักษณ์เราได้ สสส. ซึ่งส่งทีมนักออกแบบเข้ามาช่วยถอดแบบตัวลวดลาย ตอนแรกมีแค่ 8 ภาพ แต่พวกเราก็กลัวคนจะสับสน คิดว่าเป็นต้นลำพูที่อัมพวา ทางทีมเลยช่วยออกแบบลวดลายป้อมพระสุเมรุเพิ่มเติมให้”

“ต่อจากนี้ตั้งใจจะต่อยอดพัฒนาเรื่องดีไซน์ของแพกเกจจิ้งและพัฒนาไส้ขนมให้หลากหลายมากขึ้น อาจจะปรึกษากับผู้เชี่ยวชาญเกี่ยวกับเรื่องนี้ เพื่อพัฒนาไปสู่รสชาติอื่นๆ ที่สามารถกินคู่กับเครื่องดื่มอื่นๆ ได้นอกเหนือจากชาร้อน พวกเราไม่หยุดพัฒนาแน่นอน และขอบคุณทุกการสนับสนุนที่เห็นหัวใจของคนในชุมชน”

ว่ากันว่าชื่อบางลำพู มีที่มาจากบริเวณนี้เคยมีต้นลำพูขึ้นอยู่มาก จากภาพถ่ายไม่เพียงยืนยันถึงที่มาของชื่อชุมชนเท่านั้น แต่ยังสะท้อนให้เห็นถึงระบบนิเวศที่ดีในอดีต ด้วยการดำรงอยู่ของต้นลำพู หิ่งห้อย และสัตว์น้ำอีกนานาชนิด แต่ก็เหมือนว่าความทรงจำเหล่านั้นค่อยๆ เลือนหายไปพร้อมกับลำพูต้นสุดท้าย ณ สวนสันติชัยปราการที่มีอายุนับร้อยปี ลำพูต้นนี้ยืนต้นตายจากไปตั้งแต่มหาอุทกภัย ในปี พ.ศ. 2554 หลงเหลือให้เห็นเพียงตอ

ใครสนใจ ‘ขนมเกสรลำพู’ สามารถติดต่อได้ทางเพจ ‘เสน่ห์บางลำพู’
สนนราคาชิ้นละ 50 บาท และมีเป็นชุดเซ็ตๆ ละ 9 ชิ้น (สามารถเก็บในตู้เย็นได้ 3 วัน)
โดยปกติจะเปิดรับออเดอร์เป็นรอบๆ ส่งฟรีในเขตพระนคร เขตอื่นๆ คิดราคาค่าส่งตามจริง
นอกจากนี้สามารถจัดเป็นเวิร์กชอป ถ้านักท่องเที่ยวสนใจเข้ามาร่วมลองทำขนม พร้อมโปรแกรมเดินเที่ยวบางลำพูกับไกด์เด็ก

อ่านข่าวจากหน้าเว็บไซต์ ที่นี่